Vriendelijk dank voor de mogelijkheid om te reageren op de plannen voor de Aanpak Ledig Erf en Omgeving.

Projectgrenzen Zuidpoort

Het gebied wordt ook wel als ‘zuidpoort’ aangeduid. Ons moet van het hart dat de projectgrenzen van het zuidpoortgebied ons niet goed duidelijk zijn. Genoemd wordt dat het gebied Zuidpoort ligt tussen het Ledig Erf, de Albatrosstraat, de Vondellaan en de Bleekstraat. De formulering “tussen” zet ons op het verkeerde been, alsof de 4 genoemde omsluitende wegen zelf geen onderdeel zijn van het plan, maar het project richt zich juist met name op deze wegen, zoals op de site ook blijkt uit de artist impressions die van het Ledig Erf, de Bleekstraat en de Vondellaan zijn gemaakt. Daarom het verzoek om deze formulering aan te passen.

In gesprekken met ambtenaren over de Zuidpoort hebben we ook opmerkingen gehoord over onder meer het Balijeplein, waarvan ook een artist impression op de website staat. En op de afbeelding op de website (hiernaast deels overgenomen) is ook de Waalstraat ingekleurd. Deze wegen liggen (ver) buiten het genoemde Zuidpoort gebied. We willen daarom vragen om een heldere afbakening van het projectgebied: wat hoort er nu wel en niet bij? In deze brief gaan we in op een groot aantal straten in het zuidpoortgebied.

Op de webpagina van de Aanpak worden een aantal aanpalende projecten benoemd, zoals de Ooster- en Westerkade en de Jutfaseweg. De Catharijnesingel en Tolsteegsingel, essentiele fietsverbindingen van het Ledig Erf, worden op de website echter niet genoemd. We vinden dat een gemis; het Ledig Erf vormt een belangrijk onderdeel van de Singelroute, het Ledig Erf is een sluitsteen aan de zuidkant van deze belangrijke verdeelring voor fietsers. We willen daarom vragen om in vervolg van de Aanpak Ledig Erf en Omgeving ook de aansluitende Catharijnesingel en Tolsteegsingel te benoemen (of de aanpalende projecten Ooster- en Westerkade en Jutfaseweg weg te laten, dat kan ook).

Doel van de herinrichting

Op de website van de Aanpak Ledig Erf en omgeving wordt niet expliciet een doelstelling van de herinrichting genoemd. Er staat dat Utrecht meer ruimte maakt voor lopen, fietsen, verblijven en groen, en dat dat ook geldt voor de Zuidpoort. De gemeente wil het gebied opnieuw inrichten zodat het weer een mooie en aangename plek wordt. We vragen ons af waarom in deze zin “weer” wordt gebruikt, was het hier vroeger beter? Welke ontwikkelingen zijn er in de afgelopen periode geweest die ervoor hebben gezorgd dat het nu niet meer mooi en aangenaam is? Graag een onderbouwing voor de formulering “weer”.

Moeten we het ‘mooier en aangenamer maken’ van deze plek interpreteren als het doel van de herinrichting? We vinden het jammer dat dit erg subjectieve doelen zijn; over wat ‘mooi’ is en wat ‘aangenaam’ is lopen de meningen vaak nogal uiteen. We willen vragen om het doel van de herinrichting specifiek te benoemen en bij voorkeur zoveel mogelijk in objectieveerbare termen.

Op de site staat dat in het gebied meer ruimte wordt gemaakt voor lopen en fietsen, en dat het doorgaand verkeer op het Ledig Erf zal worden geweerd. De omgeving wordt mooier gemaakt met o.a. meer bomen en plantsoenen, of door plekken te maken waar mensen elkaar kunnen ontmoeten. Dit helpt ons maar weinig vooruit, omdat hier meerdere wensen als gelijkwaardig naast elkaar worden gezet. We hebben sterk de behoefte aan een helder geformuleerd hoofddoel en eventuele nevendoelen. Vanuit een concreet doel kunnen oplossingsrichtingen en concrete maatregelen worden bedacht, die eraan bijdragen dat het genoemde hoofddoelen worden bereikt en nevendoelen ook worden gediend. We willen daarom vragen om zo concreet mogelijk het doel (met eventueel nevendoelen) te benoemen voor het Zuidpoortgebied.

Afwegingskader

Op de projectsite is niets te vinden over een afweging van alternatieven. Welke criteria hanteert de gemeente om het succes van de gekozen maatregelen af te meten? Bijvoorbeeld ruimtelijke inpasbaarheid, effect op de doorstroming van het autoverkeer en de autobereikbaarheid, effect op de oversteekbaarheid voor voetgangers, kosten en neveneffecten: welke mitigerende maatregelen zullen nodig zijn om eventuele neveneffecten op te vangen?

Ledig Erf

Het Ledig Erf vormt voor fietsers het zuidelijke sluitstuk van de Singelroute. De singelroute is enkele jaren geleden door de gemeente in het leven geroepen als alternatief voor de binnenstadsas (Sijpesteijntunnel – Smakkelaarskade – Vredenburg – Lange Viestraat – Potterstraat – Neude), die verdere groei van het aantal fietsers niet goed meer aan kan. De Singelroute moet voor fietsers zo aantrekkelijk mogelijk worden ingericht, om hen daadwerkelijk te verleiden de Singelroute te gaan gebruiken. Voor veel fietsverplaatsingen die nu via de binnenstadsas lopen zal de keuze voor de Singelroute leiden tot een iets langere route; de route moet dus zó aantrekkelijk zijn dat fietsers hiermee daadwerkelijk over de streep worden getrokken.

De Singelroute is vervolgens ook benoemd als verbindend element tussen regionale fietsroutes. Regionale routes vanuit Woerden – Harmelen, Amsterdam – Maarsssen, Hilversum – Maartensdijk, Amersfoort – De Bilt en IJsselstijn – Nieuwegein sluiten in Utrecht allemaal (nu of in de toekomst, in meer of mindere mate naadloos) aan op de Singelring. We zijn blij met het uitgangspunt dat deze regionale routes (gaan) aansluiten op de Singelroute, omdat voor een deel van de regionale fietsverplaatsingen Utrecht eigenlijk alleen maar in de weg ligt, bijv van De Bilt naar Woerden. De Singelring vormt een prettige en snelle verbinding voor dergelijke regionale fietsverplaatsingen.

Het grote belang van het Ledig Erf voor de fiets

Het Ledig Erf dient, als onderdeel van de Singelring, voor fietsers dus twee zeer belangrijke doelen:

• Verminderen van de belasting van de binnenstadsas, waarvoor juist de aansluiting in het Ledig Erf tussen het oostelijke (Tolsteegsingel) en het westelijke deel (Catharijnesingel) van de Singelring essentieel is;
• Onderdeel van regionale verdeelring, waarvoor ook essentieel is dat de ring een gesloten geheel vormt.

Vanwege dit grote belang van het Ledig Erf in de Singelring willen we vragen om hier te zorgen voor een uitstekend doorfietsbare route tussen de Catharijnesingel en de Tolsteegsingel (uiteraard in beide richtingen). Dit is voor ons een essentieel punt, zoals we ook in ambtelijke besprekingen hebben aangegeven.

De vele buslijnen die voorheen op het Ledig Erf reden zijn door de sneltram overbodig geworden, dat geeft al geweldig veel ruimte op de weg en bij de verkeerslichten bij de oversteken. We zien in de plannen voor het Zuidpoortgebied een knip voor het autoverkeer op de Vaartserijnbrug, dat ondersteunen we van harte! Dan blijven er naar ons idee op hoofdlijnen twee belangrijke verkeersstromen over op het Ledig Erf: fietsers langs de Singelroute en voetgangers tussen het centrumgebied aan de Ooster- en Westerkade en het centrumgebied aan de Twijnstraat.

Alstublieft, geen shared space!

Voor de inrichting als shared space is vereist dat de verschillende verkeersstromen in een gebied min of meer evenwichting en gelijkwaardig zijn. Een geslaagd voorbeeld is te vinden aan de achterkant van het Amsterdamse Centraal station, bij de veerponten. Hier rijden (zeer) grote aantallen fietsers van en naar vier richtingen. Op het Ledig Erf is echter geen sprake van min of meer evenwichtige en gelijkwaardige verkeersstromen: er is sprake van twee sterk verschillende hoofdstromen die elkaar kruisen: fietsers oost-west en voetgangers noord-zuid.

Concreet betekent dit dat het volgens ons volstrekt onverantwoord is om het Ledig Erf in te richten als shared space. Inrichten als shared space doet afbreuk aan belangrijke beleidsuitgangspunten van de afgelopen jaren om de druk op de binnenstadsas te verlichten, door fietsers te spreiden over aantrekkelijke alternatieve fietsroutes en door boven-lokale en regionale fietsverplaatsingen te faciliteren via de verdeelring die de Singelroute vormt.

Verkeerslichten bij de oversteken kunnen weg

Zonder bussen en zonder auto’s kunnen de verkeerslichten bij de oversteken van het Ledig Erf weg. Fietsers en voetgangers nemen weinig ruimte in en kunnen goed op elkaar reageren. Het zal hier niet zodanig druk worden met fietsers dat de voetgangers niet meer kunnen oversteken, zoals bij het Vredenburg wel soms het geval is. We willen dat de fietsroute en de voetgangersoversteek in de markering op de weg duidelijk worden uitgedrukt.

Profiel Vaartserijnbrug: fietsstraat

Het profiel van de Vaartserijnbrug is nu (van noord naar zuid) ongeveer als volgt:

• Éénrichtings fietspad 2,8m verhoogd ten opzichte van de rijbaan;
• Rijbaan 10m;
• Tweerichtings fietspad 3m, verhoogd ten opzichte van de rijbaan;
• Voetpad 1,4m.

We gaan er vanuit dat dit profiel alleen tegen hoge kosten kan worden aangepast. We beschouwen het huidige profiel van de brug daarom als uitgangspunt.

De inrichting voldoet voor voetgangers en fietsers niet aan de normen. Uitgaande van het huidige profiel is volgens ons een veel logischer indeling als volgt:

• Voetpad 2,8m;
• Fietsstraat 10m (met auto te gast, door selectieve toegang)
  (kan eventueel worden versmald, bijvoorbeeld tot de breedte van de Prins Hendriklaan of Nachtegaalstraat 7m);
• Voetpad 4,4m.

De verwachting is dat op het Ledig Erf met knip 2.800 mvt/etm en 10.000 fietsers rijden. Dit maakt een fietsstraat een veilig haalbare vormgeving.

Dit profiel van fietsstraat met auto te gast kan worden doorgetrokken aan de westkant over de Catharijnesingel totaan de kruising met de Bleekstraat en aan de oostkant over de Tolsteegsingel totaan de kruising met de Abstederdijk. Op de genoemde kruispunten dient dan de overgang te worden vormgegeven naar het Singelprofiel met fietsers op asfaltstroken langs de klinker-rijbaan.

Vondellaan

Knip voor autoverkeer

In het plan wordt een knip voorgesteld voor het autoverkeer (6.500 mvt/etm) in de Vondellaan. Uit de afbeelding (zie ook de eerste pagina van deze brief) wordt ons de plek van de knip niet goed duidelijk. Wat wel duidelijk is: komend vanaf de Balijelaan kan het verkeer op de Vondellaan alleen nog maar linksaf de Bleekstraat in. Komend vanuit de andere richting, Briljantlaan / Vondelbrug, is voor ons niet goed duidelijk hoe auto’s het water en het spoor kunnen kruisen. De zwarte pijl in de kaart lijkt aan de noordkant uit te komen in de Jeremiestraat. Hier is echter geen brug en geen viaduct onder het spoor. We gaan er vanuit dat bedoeld wordt dat dit verkeer alleen de Bleekstraat kan inrijden. We vragen om de pijlen in de tekening duidelijker te plaatsen.

Ook de tekst bij de afbeelding is onvoldoende duidelijk. Er staat dat er een afslagverbod komt in de Vondellaan ter hoogte van de Bleekstraat. Feitelijk komt er geen afslagVERbod maar een verbod voor rechtdoorgaand verkeer; verkeer wordt juist verplicht om af te slaan naar de Bleekstraat, er is dus sprake van een afslagGEbod. Graag de tekst hierop aanpassen.

In de tekst staat verder dat met het verbod doorgaand autoverkeer van oost naar west via de Zuidpoort wordt tegengegaan. Geldt dit dan ook in de andere rijrichting, dus van west naar oost? We vermoeden dat dat wel het geval is, maar dat staat nu niet in de tekst. Graag toevoegen.

Naar ons idee kan een knip op deze plek er zeker toe bijdragen dat oost-west autoverkeer via de Vondellaan zeer onaantrekkelijk wordt gemaakt. Hiertoe is wel vereist dat het voor autoverkeer zo goed als onmogelijk wordt gemaakt om op de Bleekstraat te keren, terug te rijden naar de Vondellaan en alsnog de route te vervolgen. Dit keren kan plaatsvinden op de Kruisvaartbrug, onder het spoorviaduct in de Bleekstraat of elders in de Bleekstraat, bij het kruispunt met de Vaartsestraat of bij de Catharijnesingel. Als het mogelijk blijkt om in de Bleekstraat dicht bij de Vondellaan om te keren, zou dat het effect van de knip (grotendeels) te niet doen en bovendien leiden tot zeer onveilige verkeerssituaties. Dit moet dus zoveel mogelijk worden voorkomen.

Fietspaden

We willen vragen om meer ruimte voor de fietsers langs de Vondellaan. Aan beide kanten van de weg liggen fietspaden; aan de noordkant voor tweerichtingsfietsverkeer en aan de zuidzijde voor één richting, maar beide fietspaden zijn onvoldoende breed. Uit de tekst en afbeeldingen wordt ons niet duidelijk of de rijbanen voor het autoverkeer worden versmald door het verminderen van het aantal rijstroken. Ter hoogte van de kruising met de Bleekstraat verdwijnt de strook voor rechtdoorgaand verkeer, maar verdwijnt hier ook de busstrook? Zo nee, dat is een bijkomende vraag hoe de gemeente wil voorkomen dat auto’s via de busstrook het verbod om rechtdoor te rijden negeren.

Voor alle fietsvoorzieningen rondom de Vondellaan geldt dat het een samenhangend geheel moet worden dat goed aansluit op de herkomsten en bestemmingen van fietsers. Júist om te zorgen dat ook hier fietsers deze routes gebruiken en minder door de binnenstad heen fietsen. Momenteel is met name de Balijelaan en Vondellaan een allegaartje van een- en tweerichtingsfietspaden. De tweerichtingsfietspaden lopen soms dood op een eenrichtingsfietspad, dat moet echt veel beter.

Op dit moment kunnen we niet goed overzien wat de ruimtelijke consequenties van de plannen voor de Vondellaan precies zijn. Als het niet lukt om beide fietspaden te verbreden tot ten minste de normbreedte, zal een keuze gemaakt moeten worden welk fietspad verbreed moet worden. Van belang bij deze keuze is in elk geval hoe de routes kunnen aansluiten op fietsinfrastructuur in de omgeving, in elk geval richting Balijeplein en Briljantlaan. Er is nu geen voorkeur uit te spreken voor een tweerichtingsfietspad aan de noord- danwel de zuidzijde van de Vondellaan. Het gaat er vooral om dat alles goed aansluit en dóórloopt. Naar de Bleekstraat en Catharijnesingel, de Balijebrug, Croeselaan en Croesestraat, Jutfaseweg, Ooster- en Westerkade, Rotsoord, Albatrosstraat, Rijnlaan. Er zijn ook in het gebied bestemmingen die veel fietsers trekken, zoals de supermarkt en het ROC. Daarvandaan moet je makkelijk beide kanten op kunnen fietsen, zonder tegen de richting in te moeten rijden. Dat vraagt om goed geplaatste oversteekvoorzieningen. Voor de Vondellaan worden 6.500 mvt/etm verwacht, dat is dus zo’n 3.000 per richting. Als er écht 30 km/u gereden wordt kan misschien worden volstaan met fietsstroken. Maar hoe sluit je dat aan op het tweerichtingsfietspad op de Balijebrug? Dat hangt van het ontwerp van de hele situatie af. Met de beperkt beschikbare informatie kunnen we op dit moment deze keuze niet goed maken. We gaan hierover graag in gesprek met de gemeente, we denken graag mee met het ontwerpen.

Westerkade

We vinden het erg jammer dat de gemeente gekozen heeft om de Westerkade in te richten als verblijfsgebied en hier te kiezen voor klinkers. De Westerkade is een essentieel onderdeel van de regionale doorfietsroute IJsselstein – Nieuwegein, die naadloos op de Singelroute moet aansluiten. Naar ons idee betekent naadloos in dit geval met een asfalt verharding voor fietsers.

Bovendien zijn de alternatieve fietsroutes via de Bleekstraat en de Albatrosstraat onaantrekkelijk en onveilig. We snappen niet dat de gemeente regionale fietsers adviseert via deze straten te rijden.

Jutfaseweg

We zijn blij dat de Jutfaseweg als fietsstraat ingericht gaat worden. We hebben het eerder bepleit: we willen dat het verkeerslicht op het kruispunt met de Waalstraat verdwijnt. Het is onnodig, de intensiteiten zijn er laag genoeg en een verkeerslicht is niet de meest veilige kruispuntoplossing.

Balijeplein

Het Balijeplein verdient een stevige herinrichting. Het oppervlak van het plein is net zo groot als dat van de Neude. Hier is het een asfalt-zee. We denken dat hier stevige verbeteringen mogelijk zijn: meer ruimte voor zowel de fiets, de voetganger als voor groen en verblijven, door auto- en busasfalt te beperken. We denken graag mee over deze ontwerpopgave.

Bleekstraat

De Bleekstraat kan anders worden ingericht. Er zijn nu 3 brede rijstroken (max snelheid 50 km), fietsstroken, brede stoepen en geen groen. Dat kan fiks verbeteren. Bij de verwachte 13.000 mvt/etm zijn fietspaden wel noodzakelijk.

We herhalen hier het punt dat voor een effectief rechtdoorrijverbod / afslagGEbod het voor autoverkeer onmogelijk gemaakt moet worden om te keren in de Bleekstraat.

Albatrosstraat

Over de Albatrosstraat blijven we ons grote zorgen maken. Er gebeuren relatief veel ongevallen (zie https://www.bliq.report/nl-NL/NLD/2022_06/1_772/1_1035998517#52.0771/5.1220/14.3366). Er rijden 11.000 mvt/etm en de maximumsnelheid van 50 km/uur wordt regelmatig overschreden. De woningen zijn niet onderheid, verkeersdrempels zijn daarom niet mogelijk. Vanwege de hoge verwachte verkeersintensiteit zijn om- en omregelingen niet mogelijk. Er is evenmin ruimte om chicanes aan te leggen. Er zijn daardoor geen mogelijkheden om de snelheid van het autoverkeer effectief terug te brengen tot écht maximaal 30 km/uur. Dat betekent dat ongevallen met fietsers en voetgangers erg slecht aflopen, omdat de klap hard aankomt.

Er wordt een flinke groei in het aantal fietsers verwacht. De fietsinfrastructuur moet deze groei op kunnen vangen. Fietspaden mogen niet te smal zijn, ook niet onder het spoor. Daarom zijn hier vrijliggende fietspaden nodig. Dat lukt alleen door de parkeerstrook en de fietsstrook om te draaien, maar daarvoor moeten ook de bomen worden verplant. De weg is in 2014 op deze manier ingericht, de bomen zouden hier 60 jaar moeten kunnen worden. Dat wil zeggen dat de weg nú anders ingericht moet worden, nu de bomen nog verplantbaar zijn. Deze onveilige weg met deze wegindeling (tot 2084) aanwijzen als hoofdfietsroute vinden we geen goed plan. Als de wegindeling niet wijzigt moeten de 6.000 fietsers die hier per etmaal worden verwacht, een alternatieve, veiliger route krijgen.

Waalstraat

Voor de Waalstraat is een fietsstraat niet zonder aanvullende maatregelen veilig mogelijk, daarvoor is 3.300 mvt/etm aan de hoge kant. Er worden 8.000 fietsers per etmaal verwacht, dat is flink minder dan nu op de Prins Hendriklaan (14.800).

Snelheidsremmers zijn zeer beslist nodig. Zijn verkeersdrempels mogelijk? Maar dat kan ook met om- en omregelingen (met fietsdoorsteek) of met chicanes. Met voldoende snelheidsremmers kan een fietsstraat mogelijk wel. De Prins Hendriklaan heeft geen snelheidsremmers, daar remmen de vele fietsers de snelheid af. Maar de Waalstraat blijft daarvoor veel te rustig qua aantal fietsers.

Zoals hierboven bij de Jutfaseweg bepleit, willen we dat het verkeerslicht in de Waalstraat met de Jutfaseweg verdwijnt.

We denken graag mee hoe de Waalstraat een aantrekkelijke en veilige fietsstraat kan worden.

Diamantweg

De Diamantweg blijft te druk met autoverkeer, die heeft dus fietspaden nodig. De verwachte verkeersintensiteit, 5.600 mvt/etm is wel op een uitstekend niveau om om-en omregelingen toe te passen. Met een om- en omregeling kun je de intensiteit afknijpen op 700 auto’s per uur. Als het obstakel wat langer is, dan is de capaciteit nog wat lager. We willen voldoende obstakels in de Diamantweg om de verkersintensiteit laag te houden.

Verkeerslichten

We gaan er van uit dat alle verkeerslichten in dit gebied worden verwijderd, inclusief het verkerslicht bij Sterrenwijk. We sturen u in de bijlage onze notitie waarom we verkeerslichten zoveel mogelijk kwijt willen.

Conclusie

We hebben in deze brief een groot aantal opmerkingen en suggesties gedaan. De belangrijkste daarvan zetten we hier onder elkaar.

• We willen vragen om het doel van de herinrichting zo helder mogelijk te formuleren;
• Het Ledig Erf vormt voor fietsers een essentieel onderdeel van de Singelroute. We vinden het ondenkbaar dat dit deel van de Singelroute wordt ingericht als shared space, omdat daarmee de gemeente afbreuk doet aan het hele idee van de Singelroute als alternatief voor de binnenstadsas en als verdeelring voor boven-lokale en regionale fietsverplaatsingen;
• We denken graag mee over de precieze vormgeving van de knip in de Vondellaan, specifiek ook van de inrichting van de Kruisvaartbrug en de Bleekstraat om het omkeren van autoverkeer te verhinderen;
• We willen meer inzicht in de ruimtelijke consequenties van de herinrichting van de Vondellaan, om een afgewogen keuze te kunnen maken voor de verbreding van de fietspaden langs de Vondellaan, als het door ruimtelijke beperkingen niet mogelijk is om beide fietspaden op norm-breedte te brengen;
• Westerkade had asfalt voor fietsers moeten krijgen;
• Op de Jutfaseweg moet het verkeerslicht met de Waalstraat worden weggehaald;
• Balijeplein en Bleekstraat kunnen veel aantrekkelijker worden ingericht;
• We hebben grote zorgen over de veiligheid (voor fietsers) op de Albatrosstraat. Hier zijn fietsstroken nodig om de veiligheid te verbeteren;
• In de Waalstraat en Diamantweg zijn snelheidsremmers nodig om deze straten als fietsstraten uit te voeren. Zoals hierboven ook al is aangegeven: het verkeerslicht op de kruising van de Waalstraat en de Jutfaseweg moet worden weggehaald.

We zijn graag bereid om onze zienswijze mondeling aan u toe te lichten. We blijven graag op de hoogte van de ontwikkelingen van het plan voor de herinrichting en we dragen graag bij aan ideeën voor de verschillende ontwerpopgaven.

Met vriendelijke groet,

Fietsersbond afdeling Utrecht

Peter van Bekkum

Voorzitter

Bijlage:  Waarom we VRI’s kwijt willen